Certyfikacja CE a maszyny w środowiskach ATEX: wymagania dla urządzeń w strefach zagrożonych wybuchem

Maszyny i urządzenia używane w strefach zagrożonych wybuchem, czyli tzw. środowiskach ATEX, muszą spełniać dodatkowe wymagania bezpieczeństwa, aby zapewnić ochronę pracowników i zapobiec niebezpiecznym wypadkom. ATEX to zestaw regulacji europejskich dotyczących produktów przeznaczonych do pracy w atmosferach potencjalnie wybuchowych. W artykule omówimy, jakie są szczególne wymagania certyfikacji CE dla maszyn działających w strefach zagrożonych wybuchem oraz jak należy je dostosować do obowiązujących norm.

Co to są strefy ATEX?

ATEX to skrót od francuskiego „Atmosphères Explosibles” i odnosi się do atmosfer, w których istnieje ryzyko wybuchu. Do takich środowisk należą m.in. miejsca, w których mogą występować łatwopalne gazy, opary, mgły czy pyły, które w połączeniu z powietrzem mogą tworzyć potencjalnie wybuchowe mieszaniny. Przykłady takich środowisk obejmują rafinerie, zakłady chemiczne, młyny, kopalnie, a także inne miejsca, w których istnieje ryzyko wybuchu gazów, cieczy lub pyłów.

Strefy zagrożenia wybuchem klasyfikuje się według prawdopodobieństwa wystąpienia wybuchowej atmosfery:

1. Strefa 0 – obszar, w którym atmosfera wybuchowa w postaci gazów, oparów lub mgieł jest obecna przez długi czas lub ciągle.
2. Strefa 1 – obszar, w którym atmosfera wybuchowa występuje okresowo podczas normalnej pracy.
3. Strefa 2 – obszar, w którym atmosfera wybuchowa występuje tylko sporadycznie i na krótki czas.

Podobnie klasyfikowane są strefy zagrożone wybuchem pyłów: Strefa 20, 21, 22.

Dyrektywa ATEX a certyfikacja CE

Dyrektywa ATEX (2014/34/UE) reguluje kwestie dotyczące urządzeń przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem. Zgodnie z tą dyrektywą, każda maszyna lub urządzenie wprowadzone na rynek UE i przeznaczone do pracy w takich środowiskach musi spełniać określone wymagania bezpieczeństwa. Certyfikacja CE dla maszyn ATEX obejmuje zarówno wymogi dotyczące samej maszyny, jak i dodatkowe środki ochrony przed wybuchem.

Wymagania dla maszyn w strefach ATEX

1. Ocena ryzyka wybuchu
   Pierwszym krokiem w procesie certyfikacji CE dla maszyn w strefach ATEX jest przeprowadzenie oceny ryzyka wybuchu. Należy zidentyfikować wszystkie potencjalne źródła zapłonu, takie jak iskry elektryczne, gorące powierzchnie, wyładowania statyczne, a także inne czynniki, które mogą prowadzić do wybuchu w atmosferze wybuchowej.

   Ocena ryzyka musi uwzględniać specyfikę pracy maszyny, charakterystykę materiałów, z którymi maszyna ma styczność, oraz możliwe interakcje z otoczeniem.

2. Konstrukcja i materiały
   Maszyny przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem muszą być wykonane z materiałów, które minimalizują ryzyko zapłonu. Dotyczy to zarówno materiałów obudowy, jak i elementów wewnętrznych. Na przykład, powierzchnie zewnętrzne nie mogą nagrzewać się powyżej określonych wartości, a komponenty elektryczne muszą być zaprojektowane w taki sposób, aby zapobiec iskrzeniu.

   Maszyny ATEX muszą być również odpowiednio uszczelnione, aby zapobiec przedostawaniu się gazów, pyłów lub cieczy do wnętrza urządzenia, co mogłoby spowodować wybuch.

3. Systemy ochrony przed wybuchem
   Urządzenia pracujące w strefach ATEX muszą być wyposażone w systemy ochrony przed wybuchem, takie jak systemy automatycznego wyłączenia w razie wykrycia zagrożenia, odpowiednie zabezpieczenia elektryczne, a także systemy wentylacyjne, które zapobiegają nagromadzeniu się łatwopalnych substancji.

   W zależności od klasyfikacji strefy (0, 1, 2 lub 20, 21, 22), maszyna może wymagać różnego stopnia zabezpieczeń. Im większe ryzyko wystąpienia atmosfery wybuchowej, tym bardziej zaawansowane muszą być systemy ochrony.

4. Oznakowanie ATEX
   Każda maszyna przeznaczona do pracy w strefach zagrożonych wybuchem musi posiadać oznakowanie ATEX, które potwierdza, że urządzenie spełnia wszystkie wymogi dyrektywy ATEX. Oznakowanie to zawiera informacje o klasie ochrony przed wybuchem, typie zabezpieczeń oraz kategorii urządzenia.

   Oznakowanie ATEX obejmuje:

   • Symbol Ex (wskazujący, że urządzenie jest przeznaczone do pracy w strefach wybuchowych).
   • Kategorię urządzenia (np. 1G, 2G dla gazów, 1D, 2D dla pyłów).
   • Typ ochrony (np. ochrona przeciwwybuchowa obudowy Ex d, zwiększone bezpieczeństwo Ex e).
5. Dokumentacja techniczna i deklaracja zgodności
   W procesie certyfikacji CE dla maszyn w środowiskach ATEX kluczowe jest sporządzenie pełnej dokumentacji technicznej, która musi zawierać:
   • Opis maszyny i jej funkcji.
   • Wyniki oceny ryzyka.
   • Specyfikację materiałów i systemów zabezpieczeń.
   • Wyniki testów bezpieczeństwa.
   • Instrukcje dotyczące instalacji, obsługi i konserwacji w strefach zagrożonych wybuchem.

   Po zakończeniu oceny ryzyka i wdrożeniu wszystkich środków ochronnych producent musi wystawić deklarację zgodności ATEX oraz umieścić na maszynie oznakowanie CE i ATEX, co potwierdza zgodność urządzenia z przepisami.

Kiedy konieczne jest skorzystanie z jednostki notyfikowanej?

W przypadku maszyn przeznaczonych do pracy w strefach ATEX o najwyższym poziomie ryzyka (np. Strefa 0, 20), konieczne jest skorzystanie z usług jednostki notyfikowanej, która przeprowadza niezależną ocenę zgodności urządzenia. Tylko po przejściu tej procedury maszyna może uzyskać certyfikat ATEX i być wprowadzona na rynek UE.

Jednostki notyfikowane przeprowadzają testy bezpieczeństwa, weryfikują dokumentację techniczną oraz oceniają, czy urządzenie spełnia wszystkie wymogi dyrektywy ATEX.

Konsekwencje braku zgodności z ATEX

Używanie maszyn bez odpowiednich certyfikatów w strefach zagrożonych wybuchem może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym:

• Wypadków związanych z wybuchami, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników.
• Nałożenia wysokich kar finansowych przez organy nadzoru rynku.
• Nakazu wycofania maszyny z obrotu, co wiąże się z kosztami i utratą reputacji.

Dlatego ważne jest, aby każdy producent, importer oraz użytkownik maszyn w strefach zagrożonych wybuchem przestrzegał przepisów ATEX i certyfikował swoje urządzenia zgodnie z obowiązującymi normami.

Certyfikacja CE dla maszyn pracujących w strefach zagrożonych wybuchem wymaga dodatkowych zabezpieczeń i dostosowania do wymogów dyrektywy ATEX. Ocena ryzyka, odpowiednie materiały konstrukcyjne, systemy ochrony przed wybuchem oraz pełna dokumentacja techniczna to kluczowe elementy, które muszą zostać spełnione, aby maszyna mogła legalnie funkcjonować w atmosferach potencjalnie wybuchowych. Brak zgodności z ATEX może prowadzić do poważnych konsekwencji, dlatego warto zadbać o pełną zgodność z tymi regulacjami.